کبد چرب
کبد چرب | وضعیت کبد برای تولید عالی تخم‌مرغ بسیار مهم است زیرا زرده توسط کبد تولید می‌شود. کبد سالم با ظرفیت بالای تولید تخم‌مرغ مرتبط است. کبد در فعال سازی ویتامین D3 نقش دارد و از این رو بر سوختوساز کلسیم و کیفیت پوسته تخم‌مرغ اثرگذار است. در این مقاله که در مورد اهمیت کبد سالم است، عوامل مستعد کننده کبد چرب و نحوه پیش‌گیری از ابتلای پرندگان به آن توضیح داده می‌شود.
کبد یک اندام کلیدی است
کبد اندام بزرگ و مهمی است که در مورد استفاده قرار گرفتن موادمغذی، عملکردهای حیاتی دارد. کبد در سوختوساز چربی، پروتئین و کربوهیدرات نقش دارد. علاوه بر آن، کبد می‌تواند ویتامین‌های محلول در چربی مانند ویتامین E، D، A و K، بعضی ویتامین های محلول در آب (B1، B2 و B12) و مواد معدنی (آهن و مس) را ذخیره کنند. در کنار این موارد، کبد در فعال کردن ویتامینD3 برای تحریک جذب کلسیم جهت تشکیل پوسته تخم‌مرغ نقش دارد.
کبد در تبدیل سموم به مواد زائد محلول در آب که می‌توانند از طریق کلیه‌ها دفع شوند، مهم است. کبد می‌تواند در زمانی که سطوح گلوکز خون بالاست، گلوکز را به گلیکوژن و تری‌گلیسیرید تبدیل و آن را به عنوان انرژی ذخیره کند. وقتی سطوح گلوکز خون پایین باشد، کبد می‌تواند گلیکوژن را تجزیه کرده تا به عنوان گلوکز از آن استفاده شود. کبد می‌تواند چربی‌ها و اسیدهای‌آمینه را نیز به گلوکز تبدیل کند. شکسته شدن پروتئین به مقداری انرژی نیاز دارد و بنابراین در مقایسه با چربی یا کربوهیدرات برای تولید انرژی، حرارت افزایشی بیش‌تری ایجاد می‌کند.
چربی به اسیدهای چرب تبدیل شده و از روده جذب می‌شود، بیش‌تر اسیدهای چرب به طور مستقیم وارد سیستم گردش خون شده و سپس به کبد می‌رسند. کبد می‌تواند اسیدهای چرب را ذخیره کرده یا متابولیزه کند. ساخت چربی برای لیپوپروتئین‌های زرده یک فرآیند مهم در کبد است. وقتی ساخت چربی سریع‌تر از انتقال چربی باشد، تجمع لیپیدها در کبد شروع می‌شود. وقتی این تجمع برای مدت طولانی رخ دهد، با نام استئاتوزیس کبدی یا کبد چرب (نامی که بهتر شناخته شده است) نامیده می‌شود.
شدت کبد چرب با افزایش سن مرغان تخم‌گذار افزایش می‌یابد زیرا زرده بیش‌تر و توده تخم‌مرغ بیش‌تری تولید شده است. در سن ۱۰۰ هفتگی، یک مرغ تخم‌گذار قادر است بیش از ۳۰ کیلوگرم توده تخم‌مرغ تولید کند که معادل ۱۷ برابر وزن اوست.
کبد چرب
وضعیت استئاتوزیس کبدی یا کبد چرب نشان دهنده تجمع چربی در کبد است. در نتیجه کارایی سلول های کبدی کاهش یافته و حتی ممکن است تخریب شده و بافت همبند جایگزین آن شود. کبد چرب یک اختلال متابولیک غیر‌عفونی است که منجر به پارگی کبد، خون‌ریزی، کاهش تولید، افزایش ضریب تبدیل، کاهش کیفیت پوسته تخم مرغ، خون‌ریزی داخلی و میزان بالای مرگ و میر می‌شود. کبد چرب اغلب در مرغان تخم‌گذاری دیده می‌شود که بین انرژی و پروتئین جیره غذایی آن‌ها توازن وجود ندارد. دریافت بیش از حد انرژی در حالی که فعالیت محدود است، به توسعه کبد چر کمک می‌کند.
کیفیت پوسته تخم‌مرغ و کبد چرب
همان‌طور که در بالا گفته شد، کبد وظایف مهم مختلفی بر عهده دارد. یکی از این وظایف، فعال کردن ویتامینD3 (کوله‌کلسیفرول) به ۲۵-هیدروکسی-ویتامینD3 (25-OH-D3 یا کلسی‌دیول) است. ۲۵-هیدروکسی-ویتامینD3 برای آخرین مرحله فعال شدن به کلیه منتقل شده و به ۱و۲۵-دی‌هیدروکسی-ویتامینD3 یا کلسی‌ترایول تبدیل می‌شود. این متابولیت ویتامینD3 (کلسی‌ترایول) باعث تحریک جذب کلسیم برای تشکیل پوسته تخم‌مرغ می‌شود. مرغ‌های تخم‌گذاری که کبد چرب دارند، اغلب تخم‌مرغ هایی با پوسته ضعیف‌تر تولید می‌کنند.
محیط
دمای بالای محیط (مانند فصل تابستان) انرژی مورد نیاز نگهداری پرنده را کاهش می‌دهد زیرا فعالیت آن‌ها کم‌تر شده و نیاز به تولید گرما برای حفظ دمای بدن نیز کم‌تر می‌شود. علاوه بر این، تنش گرمایی سوختوساز چربی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. با کاهش انرژی مورد نیاز، احتمال توازن مثبت انرژی بیش‌تر شده و بنابراین پرندگانی که در شرایط دمای بالاتر محیطی قرار دارند، شانس بیش‌تری برای بروز کبد چرب دارند.
تنش (استرس) می‌تواند ناشی از تنش دمایی، تنش واکسیناسیون یا تنش مدیریتی باشد. تنش باعث افزایش سطوح کورتیکوستروئیدها در پلاسمای خون می‌شود که به نظر می‌رسد ساخت اسید چرب را تحریک می‌کند. در نتیجه، باعث تجمع چربی در بافت‌های مختلف مانند کبد می‌شود.
هورمون‌ها
کبد چرب معمولاً در مرغ‌های تخم‌گذار دیده می‌شود و در خروس‌ها زیاد دیده نمی‌شود و دلیل آن سطوح بالای استروژن در مرغ‌هاست. استروژن در تخمدان‌های فعال تولید شده و بنابراین سطح پلاسمایی آن از چند هفته قبل از اولین تخم‌گذاری شروع به بالا رفتن می‌کند. یکی از وظایف استروژن تحریک ساخت چربی در کبد برای تولید زرده تخم‌مرغ است. به محض شروع افزایش استروژن، مقدار چربی در کبد نیز افزایش یافته و در نتیجه تجمع چربی در کبد مرغانی که تولید بالاتری دارند، بیش‌تر است. بنابراین خطر اصلی مربوط به مرغان تخم‌گذار در حوالی اوج تولید است. به دلیل نقش حیاتی در تولید تخم‌مرغ، کبد سالم برای حفظ تولید تخم‌مرغ های با کیفیت در طول دوره تخم‌گذاری، بسیار مهم است.
عوامل تغذیه ای
یک جیره به خوبی متوازن شده و مصرف صحیح خوراک، عوامل کلیدی در جلوگیری از کبد چرب هستند. عامل اصلی، دریافت انرژی مازاد است که خطر آن در پایان دوره بیش‌تر است زیرا تولید کاهش می‌یابد ولی خوراک مصرفی ثابت است. وجود سموم قارچی که می‌توانند باعث تجمع چربی و آسیب کبدی شوند نیز از جمله عوامل تغذیه‌ای هستند که در بروز کبد چرب اثرگذارند.
مصرف بیش از حد انرژی
مصرف بیش از حد انرژی می‌تواند ناشی از سطح بالای انرژی جیره، مصرف زیاد خوراک یا عدم توازن بین انرژی و پروتئین خوراک باشد. جیره‌ای که در اختیار مرغان تخم‌گذار قرار می‌گیرد باید با انرژی مورد نیاز برای تأمین نگهداری و تولید متوازن باشد. مازاد انرژی مصرفی، در بافت چربی یا چربی بدنی ذخیره می‌شود. با مصرف بیش از حد انرژی، چربی بیش‌تری ایجاد شده و در کبد تجمع می‌یابد.
توازن انرژی-پروتئین
عدم توازن بین پروتئین و انرژی منجر به افزایش فشار بر سوختوساز پروتئین، کربوهیدرات و چربی در کبد شده و در پی آن خطر کبد چرب افزایش می‌یابد. نشان داده شده است که نه تنها توازن بین پروتئین و انرژی بلکه توازن و سطح اسیدهای‌آمینه، انتقال اسیدچرب را تحت تأثیر قرار می‌دهد که خود تأثیر مستقیمی در بروز کبد چرب دارد. مهم است که پرندگان را در حال تولید و سالم نگه‌داریم و همیشه گله را بر اساس توده تخم‌مرغ تولید شده، تغذیه کنیم.
نشانه‌ها
نشانه کبد چرب مرغ‌ها، بالاتر بودن وزن بدن، مرگ ناگهانی و/یا کاهش تولید و تاج های رنگ‌پریده است. در کالبدگشایی می‌توان کبد بزرگ، رنگ پریده و شکننده با یک لایه ضخیم چربی را مشاهده کرد. زمانی که علائم کلینیکی مشاهده می‌شود، یعنی پرندگان برای مدت طولانی در حال تجمع چربی بوده‌اند و دیگر قادر به جبران اختلال ایجاد شده در عملکرد کبد نیستند که این موضوع کاهش تولید را توضیح می‌دهد.
پیش‌گیری از کبد چرب
مدیریت انرژی بسیار مهم است زیرا مرغ‌های تخم‌گذار باید انرژی کافی برای تولید بهینه را دریافت کنند. پایش منظم وزن بدن و انرژی خوراک موضوعی کلیدی است زیرا عامل اصلی در ایجاد کبد چرب، توازن مثبت انرژی است. پایش صحیح گله، کمک می‌کند تا تغییرات در جیره یا مدیریت گله، به موقع انجام شود.
خطر مصرف بیش از حد خوراک و انرژی زمانی که پرندگان با خوراک پلت یا کرامبل تغذیه شوند بیش‌تر است، از این رو توصیه می‌شود که از خوراک مش [آردی] با دانه بندی مناسب استفاده شود.
ممکن است متناقض به نظر برسد ولی استفاده از چربی به جای کربوهیدرات (به شرط ثابت نگه داشتن سطح انرژی)، خطر ایجاد کبد چرب را کاهش می‌دهد. این موضوع، مستقل از سطح انرژی جیره است ولی این استراتژی تغذیه بر سوختوساز چربی در کبد اثرگذار است. وقتی اسیدهای چرب از کربوهیدرات‌ها ساخته شوند به آن ساخت دونوو اسیدچرب می‌گویند. این اسیدهای چربی که تازه ساخته شده‌اند سپس می‌توانند به لیپید تبدیل شوند. اسیدهای چرب حاصل از چربی فقط نیازمند بازآرایی در الگوی اسیدچرب هستند که باعث کاهش تنش سوختوساز چربی در کبد می‌شود.
هضم چربی در مقایسه با کربوهیدرات، تنش کم‌تری را در کبد ایجاد می‌کند. جایگزینی بخشی از کربوهیدرات‌ها با چربی (به شرطی که سطح انرژی افزایش نیابد)، به پیش‌گیری از کبد چرب کمک می‌کند.
جیره‌ها باید حاوی مقادیر کافی از عوامل لیپوتروپیک مانند کولین، متیونین و ویتامین B12 باشد. موادمغذی لیپوتروپیک خروج چربی از کبد را تحریک کرده و در نتیجه می‌تواند به بهبود کبد چرب کمک کند. سطح و زیست‌فراهمی کولین در مواد خوراکی مختلف، دارای نوسان است. توصیه می‌شود که ۵۰۰ قسمت در میلیون (ppm) کولین در طول دوره پرورش و ۱۰۰۰ قسمت در میلیون کولین در طول دوره تولید استفاده شود.
سطوح کافی آنتی اکسیدان‌ها، نظیر ویتامین E و سلنیوم از فساد اکسیداتیو چربی کبد و درنتیجه آسیب سلولی، جلوگیری می‌کند. در طول دوره تولید توصیه می‌شود که ۳/۰ قسمت در میلیون سلنیوم و ۵۰ قسمت در میلیون ویتامین E مصرف شود.
نتیجه‌گیری
کبد سالم برای حفظ تولید تخم‌مرغ‌های با کیفیت در طول دوره تخم‌گذاری، کلیدی است. کبد چرب باعث کاهش تولید زرده شده، در نتیجه تخم‌مرغ کم‌تر و توده تخم‌مرغ کم‌تری تولید می‌شود. علاوه بر این فعال شدن ویتامین D3 مختل شده و سوختوساز کلسیم و در نتیجه کیفیت پوسته تخم‌مرغ و تعداد تخم‌مرغ‌های مرغوب را تحت تأثیر قرار می‌دهد. به منظور جلوگیری از بروز کبدچرب در مرغان تخم‌گذار، مطمئن شوید که پایش وزن بدن گله و مصرف خوراک به درستی انجام می‌شود. علاوه بر این، جیره متوازن باید شامل عوامل لیپوتروپیک کافی باشد.